Over dokter Tromp en het vaderlandse onvermogen, de eigen stal schoon te maken

De medische stand heeft zichzelf vrijgesproken van fouten in de zaak-Nico Tromp. Dokter Tromp is de huisarts uit Tuitjenhorn die als verdachte van moord werd opgepakt nadat hij een patiënt in een uitzonderlijke situatie een menswaardige dood had bezorgd met een grote dosis morfine. In snel tempo stapelden autoriteiten foute beoordelingen op elkaar in deze zaak. Daardoor werd deze vanaf het eerste moment op de spits gedreven – totdat de huisarts, zwart gemaakt en van de uitoefening van zijn praktijk beroofd, tenslotte zelfmoord pleegde. Maar de medische stand is niet schuldig aan die foute beoordelingen. Zegt zij zelf, bij monde van een speciale commissie – want de zaak is ‘geheel volgens de regels afgehandeld’.

Dokter Tromp was geen lid van een invloedrijk netwerk
De zaak-Tromp staat helaas niet op zichzelf. Zij is er het zoveelste bewijs van dat wij Nederlanders niet in staat zijn, de eigen stal schoon te maken. Zijn er ergens fouten gemaakt? Dan is het van groot belang te weten, of de pleger binnen ‘het netwerk’ zit – één van die moeilijk af te grenzen groepen van intimi die op allerlei terreinen de gang van zaken in ons land bepalen. Intimi kunnen op een heel wat soepeler beoordeling rekenen dan buitenstaanders. Kijk bijvoorbeeld naar de fluwelen manier waarop ‘liegende rechter’ Hans Westenberg is aangepakt, net als zijn maatje Pieter Kalbfleisch. Zo blijft het vuil dus in de stal liggen – het hoopt zich zelfs op, want ‘voor wat hoort wat’, ‘heden ik, morgen gij’, en ‘waarom zou je Jantje streng aanpakken terwijl Pietje alleen een berisping heeft gekregen’; kortom, vuil dat blijft liggen is een uitnodiging om nieuw vuil te maken. En dit is meteen de reden waarom een nationaal zelfreinigend vermogen zo belangrijk is; en waarom het trieste lot van dokter Tromp een toetssteen is voor de manier waarop wij als Nederlanders onze eigen problemen oplossen – of niet.

Dokter Tromp zat duidelijk niet binnen een netwerk, anders waren er heel andere dingen gebeurd. Hij komt uit de verhalen naar voren als een fatsoenlijke huisarts die gewoon zijn werk deed, geen netwerker. Vanaf het begin reageerden autoriteiten respectloos en met maximaal onbegrip. Hoe is het toch mogelijk dat het AMC, waarvan dokter Tromp al meer dan twintig jaar stagiaires opleidde, bij het eerste bericht van onregelmatigheden door een stagiaire naar justitie stapte, zonder eerst contact met hem op te nemen? Enzovoort enzoverder, tot aan het tragische einde. Maar van zelfreflectie is bij de rapportage van de speciale commissie – samengesteld uit vertegenwoordigers van justitie, de Inspectie voor de Gezondheidszorg, de Landelijke Huisartsenvereniging en de Koninklijke Maatschappij voor Geneeskunde – geen sprake. Regels vormen de maatlat waarlangs de commissie de gebeurtenissen legt. Zonder mededogen en zonder rekening te houden met uitzonderlijke situaties. En waarbij de indruk blijft hangen dat het falen van functionarissen minder erg wordt gevonden – zij handelden immers volgens de regels – dan dat van individuen als dokter Tromp – als die laatste al faalde. Geen spoortje van zelfreinigend vermogen in de medische sector in deze zaak.

Een patroon in de Nederlandse geschiedenis
De zaak van dokter Tromp staat helaas niet alleen; hij is integendeel onderdeel van een patroon. Toen Joop Hueting in 1969 aandacht vroeg voor oorlogsmisdaden, gepleegd door Nederlandse militairen tijdens de politionele acties in Indonesië, stak er een storm van verontwaardiging op. De Telegraaf vond het een ‘misselijke daad’ van Hueting om ‘incidentele gruwelen’ ‘buiten alle proporties’ naar buiten te brengen. Zonder de achtergronden bij die gruwelen te geven en zonder te benadrukken dat gruwelen nu eenmaal bij een oorlog horen. Let wel: voor veel Nederlanders was het toen volstrekt nieuw dat er dingen waren gedaan die niet door de beugel konden. Er volgden wel Kamervragen, commissies werden ingesteld, onderzoek werd verricht, maar het liep allemaal op niets uit – op het beslissende moment vond het kabinet de kwestie ‘veel te gevoelig’. Waarbij vast ook het oordeel van juristen een rol speelde, dat politiek verantwoordelijken niet buiten schot mochten blijven, zou het tot een strafvervolging komen. Stel je voor! En zo blijft het optreden van het Nederlandse leger bij de politionele acties nog altijd onopgehelderd en onbeoordeeld.

Het doet allemaal denken aan het Nederlandse optreden in Srebrenica, ook een doorziekende kwestie. Ook hier ontwijkend gedrag van de Nederlandse Staat, die er in dit geval waarschijnlijk vooral bang voor is, zwaar te moeten betalen bij erkenning van schuld. En misschien ook wel voor het ter verantwoording moeten roepen van politiek verantwoordelijken, wie weet.

Dit is ook het land waar de nationale ombudsman steeds krachtiger oordelen is gaan vellen over tekortschietende overheden op allerlei niveaus; meestal vanwege onwil om eigen fouten en tekortkomingen te erkennen, om aan zichzelf dezelfde strenge normen op te leggen als die zij aan burgers oplegt, om in te zien dat burgers volkomen in een hoek gedreven kunnen worden door overheidsregels (bijvoorbeeld bij identiteitsfraude). Weinig zelfreinigend vermogen, kortom.

Bij de buren gaat het niet altijd beter
Maar gaat het in andere landen dan beter? Moeilijke vraag, je moet afgaan op berichten door waarnemers van buiten. Maar soms lijkt zelfkritiek wel degelijk mogelijk, én reinigend te werken. Ik heb bijvoorbeeld groot respect voor de manier waarop Duitsland, na een paar decennia de kop in het zand te hebben gestoken, tenslotte toch zijn eigen bruine geschiedenis onder ogen heeft gezien en daaruit consequenties heeft getrokken. En ik heb met grote bewondering gezien hoe Zuid-Afrika via zijn waarheidscommissies heeft geprobeerd met zijn verleden in het reine te komen. En in beide gevallen ging het waarachtig wel om problemen, een maatje groter dan waarmee wij te maken hadden. Maar er zijn ook landen die het opzichtig niet lukt, de eigen stal schoon te maken. Zo heeft Indonesië nog altijd niet zijn rol in de bersiap-periode verwerkt, noch de massamoorden op Chinezen en communisten toen Soeharto aan de macht kwam – soedah, soedah. En weigert Turkije nog altijd zijn rol in de volkerenmoord op de Armeniërs onder ogen te zien, nu al een eeuw geleden.

Zelfs de Engelsen, die het ‘old boys’ network’ min of meer hebben uitgevonden, doen het soms beter dan wij. Bij de kort geleden naar boven gekomen schandalen rond kindermisbruik (met groot gevaar voor uitbreiding naar de ruling classes) hebben zij in elk geval een moedige poging gedaan – al is het niet goed van buitenaf te beoordelen hoe goed zij de stal hebben uitgemest. Beter dan wij, waarschijnlijk; want ons schandaal is tot die ene Robert M. beperkt gebleven – maar waar is toch dat adresboekje gebleven van Richard van O., zijn echtgenoot, die in een busje rondreed?

De noodzaak van onafhankelijk onderzoek
Zo blijft toch het ongemakkelijke gevoel hangen dat ‘something is rotten in the state of Holland’. Een gevoel dat er met het schoonboenen van de verantwoordelijke autoriteiten door zichzelf in de zaak van dokter Tromp niet beter op is geworden. Bij dieper nadenken ben je geneigd je af te vragen: hadden de instanties vertegenwoordigd in de beoordelingscommissie (justitie, de Inspectie voor de Gezondheidszorg, de Landelijke Huisartsenvereniging en de Koninklijke Maatschappij voor Geneeskunde) misschien een belang bij de uitkomst? Zou daarom het oordeel over het handelen van autoriteiten misschien zo mild zijn geweest? Voor buitenstaanders nauwelijks te beantwoorden – maar precies daarom is onafhankelijk onderzoek zo belangrijk. Steeds meer krijg ik waardering voor Pieter van Vollenhoven en zijn nadruk op onafhankelijk onderzoek. Klem als hij zat tussen de koninklijke familie, die hem als ongewenst niet-adellijk lid beschouwde, en de Hollandse regenten, die geen pottenkijkers wilden, heeft hij bij uitstek kunnen ervaren hoe men in Nederland elkaar dekt. Zo lang belanghebbenden vertegenwoordigd zijn in commissies, zullen hun conclusies die belangen niet schaden, in elk geval niet in Nederland. Daarom onafhankelijk onderzoek! Dat had ook in de zaak van dokter Tromp uit Tuitjenhorn moeten plaats vinden. Die kans hebben we helaas laten lopen. Zullen we hem de volgende keer wel grijpen?