Volgende week valt de ‘definitieve beslissing’ over de Griekse schulden. ‘De spannendste pokerpartij ooit in de Europese Unie,’ volgens het FD. Maar waarom moest het zo ver komen? Vorige internationale financiële crises, zoals rond Mexico en Argentinië, konden veel sneller worden opgelost. Wat hebben de Grieken misdaan, dat wij hen zo lang op de pijnbank hebben gelegd? Waarom die Europese wrok?
Verbazingwekkend, eerst de stelligheid waarmee ministers van financiën beweerden dat wij elke cent uit Griekenland zouden terugkrijgen, en daarna de vasthoudendheid waarmee zij de Grieken aan die belofte hielden – terwijl elke neutrale waarnemer vanaf het begin wist dat dit sprookjes waren. De democratie is een gevaarlijk spel wanneer politici niet de waarheid durven te vertellen, uit angst electoraal te worden afgemaakt. Papandreou, de man de waarheid zei, heeft het geweten: zijn partij is weggevaagd, Merkel heeft altijd het effect op de kiezer scherp in de gaten gehouden. Maar iedereen weet dat kwijtschelden van schulden – of zodanig verlichten van voorwaarden dat er in feite sprake is van kwijtschelding – een onmisbaar onderdeel van de oplossing is. Dat is gebleken bij elke internationale schuldencrisis, Varoufakis heeft gelijk. Je wilt per slot van rekening niet dat de schuldenaar totaal wordt uitgekleed, zodat hij helemaal niets meer kan terugbetalen. Maar Duitse, Nederlandse en Finse politici hebben dat nog niet durven te vertellen. Liever eenvoudige Grieken de duimschroeven aandraaien. Van solidariteit met onze mede-Europeanen is al jaren lang geen sprake. Europa toont zich in zijn hardste vorm: als economische, niet als sociale eenheid.
Als irrationaliteit zo duidelijk, en zo lang, de boventoon voert in het openbare sentiment, moeten we ons afvragen welke dieptepsychologische mechanismen aan het werk zijn. Wat hebben de Grieken ons met andere woorden misdaan dat wij hen zo hardnekkig kwalijk nemen? Culturele verschillen tussen Noord- en Zuid-Europeanen spelen natuurlijk een grote rol, de ‘luie’ Grieken (die gemiddeld per jaar 2.000 uur werken) versus de ‘nijvere’ Duitsers (1.300 uur). Wantrouwen door cultuurverschillen. Zien Noordeuropeanen de manier waarop Zuideuropeanen zaken doen, niet heimelijk als sjoemelen? De framing ‘nijvere bijen’ tegenover ‘profiteurs’ wordt nog eens gevoed door het ressentiment waarmee alle werkers aankijken tegen hen die ‘op hun rug in de zon kunnen liggen’ (die zon! ook dat nog!). Daarbij komt nu dat de Grieken hebben gelogen. Zij hebben ons bedrogen. Ze hebben zich de Euro binnen gesmoesd. Zij hebben ons vertrouwen geschonden. Zij hebben ons laten kijken in de afgrond onder beschaafde afspraken. Daarvoor zullen ze boeten. Wij vergeven zulke misleiding nog eerder aan Afrikaanse dictaturen dan aan de Grieken. Europa is van ons en zal betrouwbaar zijn. Goldman Sachs, die de misleidende constructies heeft bedacht, gaat vrijuit, dat zijn de onzen, bekwame bankiers. De puissant rijke Griekse elite, die al bij de eerste tekenen van onraad zijn geld veilig stelde, kunnen we niet raken. Maar de zichtbare vertegenwoordiger van alle Grieken, die onbetrouwbare Griekse staat, die kunnen we pakken. Dat hebben we gedaan. En daarmee pakten we ook de hele Griekse middenklasse.
Alle reportages over Grieken die de dokter niet meer kunnen betalen, die met drie generaties moeten leven van één (sterk verminderd) pensioen, die noodgedwongen terug zijn gegaan naar hun geboortedorp, hebben tot nu toe niet geholpen. Ressentiment, geschonden vertrouwen. Wat kan de Europese wrok laten verdwijnen?