Als één van de oprichters van de Fietsersbond volg ik voortdurend de rol van de fiets in het Nederlandse verkeer. En wat de laatste tijd opvalt: de conflicten rond fietsers nemen weer toe.
Vroeger waren er nog meer fietsers dan nu
Laatst zag ik een reportage over het verkeer van vroeger. Jaren ’30 of ’50, dat weet ik niet meer – in elk geval waren er heel veel fietsers. Meer dan nu. Maar je zag dat ze veel minder verkeersproblemen veroorzaakten. Belangrijkste reden: allen reden ze even hard, laten we zeggen de 15 km/h die fietsers bijna altijd reden in onze redeneersommen op de lagere school (Jan en Piet rijden elkaar tegemoet…). Maar in het stadsverkeer lopen de snelheden nu uiteen van 5 km/h (de zwalkende toeristen op huurfietsen in Amsterdam) tot 30 of wel 40 km/h (race- en elektrische fietsers). En allemaal moeten ze over datzelfde strookje dat voor fietsers is gereserveerd. Of ze wijken bij het inhalen uit naar het voor auto’s bedoelde deel van de weg. Het gevolg is een veel onrustiger verkeersbeeld dan in de reportage over vroeger. En misschien zijn wij veel ongeduldiger geworden, mensen ergeren zich eerder aan elkaar. Het verkeersbeeld is ook gevaarlijker. Ongelukken vinden eerder plaats.
Volgens mij is de fiets nog niet op het peil van de jaren ’50, hoewel er veel meer wordt gefietst dan in de jaren ’80. Ik herinner mij hoe mijn vader in 1955 (wij waren toen met verlof uit Curaçao) probeerde om rond het spitsuur linksaf de Javastraat in Den Haag op te draaien, komend vanuit de Alexanderstraat. Het was een voorrangskruising en er waren toen nog geen stoplichten. Het was volstrekt onmogelijk om op een normale manier de Javastraat in te komen, omdat er een continue colonne fietsers van links kwam, drie of vier rijen dik. Kom daar nu eens om! (Ik herinner me deze gebeurtenis zo duidelijk omdat mijn vader na vijf minuten wachten heel geleidelijk opdrong en één van de fietsers in zijn verontwaardiging mijn vader in zijn gezicht spuugde door het half openstaande raam van de gehuurde Opel; ik herinner me dit, niet door het spugen of door de hoeveelheid fietsers, maar door mijn vaders emotionele reactie).
Minder snelheidsverschillen in de shared space
De ‘shared space’ filosofie van de openbare ruimte heeft mijn speciale sympathie. Shared space maakt het verkeer veiliger doordat snelheidsverschillen worden teruggebracht. De grondslagen hiervan zijn gelegd door de Friese verkeerskundige Hans Monderman; hij benadrukte dat de openbare ruimte wordt gebruikt door iedereen. Aparte ruimtes voor verschillende verkeersdeelnemers (auto’s, fietsers, voetgangers) ruimde Monderman zo veel mogelijk op. Stoepranden, verkeersborden, verkeerslichten, wég ermee voor zover mogelijk. Tegenwoordig zetten planners ook hier en daar een storend obstakel neer. Automobilisten die in een shared space terecht komen, ervaren in de eerste plaats onzekerheid; daarom nemen ze het gaspedaal terug, precies zoals de ontwerper bedoelt. Snelheidsverschillen nemen af, daardoor kunnen de deelnemers aan het verkeer beter op elkaar reageren, daardoor wordt het verkeer veiliger.
Precies het omgekeerde heeft de afgelopen twintig jaar plaats gevonden in het fietsverkeer. Bekend zijn de conflicten tussen groepen toerfietsers (snelheid groter dan 30 km/h) en recreatieve fietsers (snelheid 12-15 km/h) op vrij liggende fietspaden in natuurgebieden en op het platteland; met flinke schade aan personeel en materieel als gevolg. Beide groepen denken dat het fietspad van hen is. En inderdaad: beide groepen zijn fietsers en hebben daardoor een claim op deze ruimte.
Wat nu? Snelle en langzame fietsers scheiden zodat er minder conflicten ontstaan? Recreatieve fietsers bijvoorbeeld samenvoegen met voetgangers? Vrij liggende fietspaden buiten de bebouwde kom inrichten als shared space zodat de snelheid van toerfietsers wordt afgeremd? (Maar misschien met het gevolg dat zij hun geluk gaan zoeken tussen de auto’s?) En in de stad? Snelheidscontrole voor fietsers? Waarschijnlijk al bij voorbaat afgekeurd als onuitvoerbaar.
Eén ding is zeker: als de huidige trends zich voortzetten en de snelheidsverschillen tussen fietsers blijven toenemen, dan gaat dit ten koste van de verkeersveiligheid. Op den duur zullen nieuwe regels nodig zijn. En wat mij betreft gaat dat in de richting van méér shared space.