De onhoudbare stroom vluchtelingen

Het is de week van de foto van een jongetje op een Turks strand, verdronken bij de poging van zijn ouders, een Grieks eiland te bereiken. De week waarin Hongarije de toestroom niet meer aan kon. Twee weken na beelden van chaos aan de grens van Macedonië. Een maand na de noodkreet van de Griekse regering dat de situatie onhoudbaar werd. Een half jaar na beelden van Lampedusa dat werd overspoeld door vluchtelingen. En de gedachte dringt zich op: de situatie gaat onhoudbaar worden. Het toelaten van vluchtelingen zal de stroom alleen maar doen aanzwellen. Wat dan? Niet toelaten?

Eén deel van de Europese bevolking laat eindelijk het hart spreken en roept luidkeels dat wij deze menselijke tragedie moeten oplossen door onze landen open te stellen (’eindelijk’, omdat de situatie in Syrië al drie jaar ten hemel schreiend is). Mede gevoed door de toonzetting van media als NOS journaal en actualiteitenrubrieken (opmerkelijk genoeg minder van kranten). Een ander deel wil er niets van weten, we hebben het al zo moeilijk; een meerderheid van de Nederlandse bevolking volgens Maurice de Hond. Tussendoor zijn er steeds meer aanwijzingen dat veel van de huidige vluchtelingen eigenlijk economische vluchtelingen zijn. Ze wérden opgevangen ‘in de regio’ en waren daar veilig, maar kregen steeds meer het idee dat ze het in Europa beter zouden hebben dan in hun desolate vluchtelingenkampen – een huis, een baan. Niet tegengesproken door hun buren, hun mensensmokkelaars, of door Europese regeringen. Geruchten zwellen aan, onhoorbaar voor buitenstaanders, tot zij gevolgen krijgen, zoals nu, nu honderdduizenden in beweging komen.

Vluchtelingen kunnen komen
Europa lijkt te hebben gekozen: de vluchtelingen zijn welkom. ‘Duitsland is een sterk land dat de honderdduizenden vluchtelingen die dit jaar komen, kan opnemen,’ zei Merkel, en het is niet onopgemerkt gebleven. ‘De migrantenproblematiek is een keerpunt. Dit is een moment van waarheid in de Europese geschiedenis’, zei vicevoorzitter Frans Timmermans van de Europese Commissie. Ze vinden óók dat de grens moet worden versterkt en bewaakt, maar dat heeft, laten we zeggen, minder publicitaire impact.

Europa wordt eindelijk geconfronteerd met het menselijke leed van jarenlange meedogenloze conflicten in Afghanistan, Zuid-Soedan, Somalië, Irak en Syrië; en dan mogen we nog blij zijn dat de Palestijnen niet kunnen ontsnappen. Wij hebben die conflicten niet kunnen (of willen) oplossen. De vluchtelingen zijn opgevangen in kampen in de hete zon of bittere kou (afhankelijk van het jaargetijde), waarvan elk nog zo afstandelijk beeld liet zien dat daar voor de vluchtelingen geen enkel perspectief was. Maar pas nu deze mensen zich massaal in onze richting bewegen, gaan wij echt nadenken over hun lot. Helaas kunnen we ons geen zuiver humanitair gezichtspunt veroorloven, zoals Merkel en Timmermans dat nu lijken in te nemen. Want dat is het verwonderlijke aan de Europese opstelling: aspecten van Realpolitik lijken ineens geen enkele rol meer te spelen.

Een reus op lemen voeten
Poetin moet zich in zijn handen wrijven en in Washington moet men zich afvragen of dit wel goed kan aflopen. Want Europa is niet echt in staat om grote vluchtelingenstromen op te vangen. Europa is geen land in expansie met een sterk ethos, zoals de Verenigde Staten die enorme stromen Europese migranten hebben kunnen opvangen, of verder terug, de Nederlandse zeven provinciën die de zuidelijke instroom moeiteloos opnamen na de val van Antwerpen in 1585. Europa is een reus op lemen voeten, een economische grootmacht die ernstig wordt gehandicapt door een gebrek aan zelfrespect en zelfbeeld. Integratie van nieuwkomers wordt al jaren gefrustreerd door het ontbreken van een sterk ethos in de ontvangende samenleving. Tolerantie is een groot goed, maar het verschil met onverschilligheid, in de hand gewerkt door een laag zelfbeeld, is klein maar beslissend.

In principe is er geen grens aan de hoeveelheid mensen die een land kan opnemen, als de nieuwkomers economisch nuttige activiteiten vinden en zelf weer nieuwe vraag scheppen. Maar precies dit wordt bemoeilijkt door de huidige langdurige procedures voor nieuwkomers. Noodzakelijk (zo lang wij echte vluchtelingen willen onderscheiden van gelukzoekers), maar dodelijk voor het economisch initiatief dat het beste is wat de nieuwkomers ons kunnen leveren.

Geen strategie onder de humanitaire invalshoek
En nu komen er dus honderdduizenden migranten onze kant op. Worden zij goed opgevangen, dan zullen hun positieve berichten de komst van miljoenen kunnen veroorzaken. De ultieme economische en vooral psychologische test voor Europa. De spanningen binnen en tussen landen zullen tot het kookpunt geraken. En dan? Er lijkt geen strategie te zitten onder de humanitaire invalshoek.

Zo worden wij met de beste bedoelingen een nieuwe crisis ingerommeld. Verzet lijkt zinloos: zodra bekend zou worden dat Europa een immigratiestop overweegt, zullen de vluchtelingenstromen alleen maar toenemen. Ik zie hier niets goeds uit voortkomen. Hoezeer ik ook sympathiseer met Frans Timmermans en zijn ‘moment van de waarheid’, ik denk dat Arnold Karskens dichter bij de waarheid zit: ‘Europa is gek geworden.’