Urgenda heeft een klinkende overwinning behaald in zijn klimaatzaak. Gesteund door achtduizend handtekeningen (waaronder die van mij) spande de organisatie een rechtszaak aan tegen de staat, waarbij zij eiste dat de staat de uitstoot van broeikasgassen krachtiger gaat beperken. Urgenda werd door de rechter op vrijwel alle punten in het gelijk gesteld, tot verbijstering van een deel van het Nederlandse volk dat denkt dat het wel los zal lopen met het klimaat.
Ik kan me nog levendig de tijden herinneren waarin de heren regenten na een voor hen teleurstellende uitspraak (bijvoorbeeld in de begintijd van het kraken) zuchtend zeiden ‘wij hadden het wel anders gewild maar de rechter heeft gesproken.’ Maar de reacties waren nu heel anders. Bij de VVD, de partij voor wie de uitspraak het meest onwelgevallig moet zijn geweest, waren de reacties luchtig-afwijzend; in de trant van: gaan we niet doen, we hebben hier nu eenmaal afspraken over gemaakt (in het Energieakkoord) en daar houden we ons aan. En zelfs, o rechtsstaat, met de ondertoon van: ‘ook een mening’, als waren ze Máxima reagerend op het wetenschappelijke rapport over de betrokkenheid van haar vader bij het Argentijnse generaalsbewind en de door dat bewind gepleegde misdaden.
De tijden zijn veranderd en elke mening (zoals het resultaat van wetenschappelijk onderzoek of een gerechtelijke uitspraak) is er één, niet meer en niet minder waard dan alle andere. Dat blijkt maar weer. Het is dus niet zo dat de VVD de rechtsstaat afbreekt en het is ook niet zo dat Urgenda met het aanspannen van de klimaatzaak daartoe aanleiding heeft gegeven. Wel werpt de VVD zich nu op als uitvoerder van dit proces dat onderhuids al lang aan de gang is en waarvan Geert Wilders ook een van de woordvoerders is, met zijn kritiek op de ‘D66-rechters’ in dit land. Het wordt hen gemakkelijk gemaakt doordat de rechter wel heeft bepaald dát de uitstoot omlaag moet, maar niet hóe; daardoor zie ik nog niet direct hoe Urgenda in een later stadium (stel dat de staat de zaak gaat traineren…) de uitvoering van deze uitspraak voor de rechter zal kunnen afdwingen.
Ook de manier waarop de pers verslag heeft gedaan van de uitspraak in de klimaatzaak draagt bij tot de perceptie ‘een mening van een rechter’. Want TV en kranten hebben in wezen alleen bericht ‘Urgenda heeft gewonnen’; in geen enkel verslag heb ik de argumentatie gehoord die Urgenda heeft aangevoerd en die de rechter tot deze uitspraak heeft gebracht. En juist die is essentieel. Het hele betoog van advocaat Roger Cox berustte erop dat de deskundigheid van het IPCC in deze zaak elke andere deskundigheid in de schaduw stelt – door de openheid van hun procedures en door de weging van elk argument in een wereldwijd wetenschappelijk forum. Als het IPCC tegenover andere deskundigen zou komen te staan in een rechtszaak, zou het altijd winnen vanwege de transparantie van zijn interne procedures en zijn vele betrokkenen. Gegeven de zekerheid van schadelijke klimaatverandering die daaruit volgt, en (tweede pijler) de plicht van de overheid om zijn burgers te beschermen, moet de staat dus méér doen om het broeikaseffect tegen te gaan. Het is juist de kern van de klimaatzaak dat er in dit debat niet gewoon meerdere meningen bestaan, maar dat één van de partijen met juridisch geldige onderbouwingen komt voor zijn stellingname.
Maar ik zie dat zulke scherp geciseleerde argumenten in deze tijd geen doel meer treffen. Scheiding der machten? Wordt uitgehold, zowel doordat parlement en regering steeds meer afspraken maken, als doordat de rechter niet meer wordt gerespecteerd. De door Urgenda gewonnen klimaatzaak geeft daar opnieuw voedsel aan (voor hen die Urgenda’s boodschap niet willen horen). De tijd is misschien niet ver meer dat de politiek zich met de benoeming van rechters gaat bemoeien en dat Geert Wilders op Amerikaanse wijze de een of andere clown naar voren schuift ‘om de objectiviteit van de rechtspraak te bewaren’. En daarmee komt het klimaatdebat dan weer terecht op het terrein waar het eigenlijk thuis hoort: dat van de politiek (waaronder ook initiatieven van particulieren en bedrijven), al zijn er wel erg veel hardhorenden op dat veld.