Zwakte van overdrijving

Mijn dochter bekende me laatst dat ze door alle negatieve berichten over het klimaat moedeloos begint te worden, tot op het punt waarop ze het bijltje erbij neergooit. ‘Dan maakt het ook niet meer uit of ik drie of tien minuten douche.’ Dit effect, dat mensen zich neer gaan leggen bij de onvermijdelijke ondergang, is de belangrijkste zwakte van overdrijving.

Underdogs maken graag gebruik van overdrijving. De overdrijving is een oproep aan onnadenkende toeschouwers en lauwe sympathisanten om in actie te komen. ‘De maatschappij drijft af, het gaat verkeerd, het is tijd om er iets aan te doen!’ En omdat de lauwe meerderheid nauwelijks reageert, worden steeds sterkere hyperbolen gebruikt. We zien het bij mensen die zich verzetten tegen de komst van immigranten (hun cultuur is tegengesteld is aan die van ons! straks wordt hier de sharia ingevoerd!). Bij mensen met bezwaren tegen genetische modificatie (Frankenstein food! kanker!). En bij mensen die zich zorgen maken over het klimaat (de CO2 concentratie in de lucht blijft maar stijgen! de permafrost ontdooit waardoor veel broeikasgassen gaan vrijkomen!). Totaal verschillende groepen – zij voelen zich allen underdog en maken gebruik van hetzelfde mechanisme.

Zwakte van overdrijving
Terwijl ik dit schrijf realiseer ik me dat overdrijving als mechanisme al een hele tijd aan de hand is. Ik zocht een column op die ik dertig jaar geleden schreef, getiteld ‘Prikkeling van de zinnen’. Daarin begin ik met te schetsen hoe automobilisten steeds meer worden gebombardeerd met zintuiglijke prikkels. Bij een afslag: vervangen van eenvoudige zwart/wit ANWB handwijzers door verlichte borden op hoge palen. Bij een bocht in de weg: vervangen van een klein driehoekig bord met een kromme pijl door manshoge oranje verlichte pijlen op een witte ondergrond. Ik denk dat onze gevoeligheid voor prikkels is afgenomen – juist doordat de kracht van de prikkels zoveel sterker is geworden. En natuurlijk, als mensen minder gevoelig worden voor prikkels, gaan we ze nóg hardere prikkels toedienen. De zwakte van overdrijving.

Dat veel mensen nu zo schreeuwen op sociale media, ligt dat aan de sociale media, of komt dat door een proces van uitvergroting dat al tientallen jaren aan de gang is?

Dus heeft het zin, tussen al het getoeter door, het hoofd koel te houden. In de hoop dat dat ooit op zal vallen. Ja, de CO2 concentratie in de atmosfeer stijgt nog steeds, maar de uitstoot door de mens neemt al een aantal jaren bijna niet meer toe. Steenkool is, ondanks Trump, bezig aan een neergang. China levert ontzaglijke prestaties in doelmatig energiegebruik en duurzame energie. De kostprijs van zonne- en windenergie daalt zó snel dat zij vrijwel geen subsidie meer nodig hebben, en van daaruit zullen ze de energievoorziening gaan veroveren. Je kunt dat zeggen en je tegelijkertijd zorgen maken over de ontdooiende permafrost – en daarmee maken we ons los van de zwakte van overdrijving. De strijd tegen fatale opwarming van de aarde is nog lang niet gewonnen. Maar het is soms beter, oog te houden voor de straaltjes hoop die wij óók kunnen vinden in de verwarrende werkelijkheid. Voor onszelf, om moed te houden. En voor anderen, zodat zij niet ten prooi vallen aan moedeloosheid doordat anderen zo nodig moeten overdrijven.

Dan blijft toch nog dat andere probleem over: dat steeds meer mensen zich underdog voelen. En geen zelfbewuste burgers van een maatschappij waarin iedereen telt, wat de belofte is van de democratie. Overdrijvingen zullen pas echt overgaan als we dat probleem overwinnen. Onderwerp voor een volgende column!